මුතුරාජවෙල තෙත්බිම

 රජුට මුතුවැනි සහල් දුන් - මුතුරාජවෙල 

පළාත - බස්නාහිර

දිස්ත්‍රික්කය - ගම්පහ

ප්‍රාදේශිය ලේකම් කොට්ඨාශ - ජා ඇළ, වත්තල, මීගමුව, කටාන යන ප්‍රාදේශිය ලේකම් කොට්ඨාශ හතරකට අයත්ය

පිහිටීම - උතුරින් මීගමුව කලපුවටත්, දකුණින් කැළණි ගඟ හා හැඳල ප්‍රදේශයටත්, බටහිරන් උස්වැටකෙයියාව හා පමුණුගම වෙරළ තීරයටත්, නැගෙනහිරින් කොළඹ මීගමුව ප්‍රධාන මාර්ගයටත් මායිම්ව පිහිටා ඇත.

ගමන් මග -

1) කොළඹ කටුනායක අධිවේගී මාර්ගය ඔස්සේ දෙල්තුර - ජා ඇළ පාර - පමුණුගම මාවත - බෝපිටිය - වැලිකැටිය - මුතුරාජවෙල පාරිසරික කේන්ද්‍රයට පිවිසීමෙන් මුතුරාජවෙල අභය භූමියට පිවිසිය හැකිය ( කිලෝමීටර 24 ක් පමණ දුර හා විනාඩි 30 කින් පමණ ළගාවිය හැකිය)

2) මීගමුව නගරයේ සිට පෑලියගොඩ පුත්තලම අධිවේගී මාර්ගය - කටුනායක කොළඹ අධිවේගී මාර්ගය - පමුණුගම ඔස්සේ මුතුරාජවෙල පාරිසරික කේන්ද්‍රය ( කිලෝමිටර 16 ක් පමණ දුර වන අතර විනාඩි 20 කින් පමණ ළගා විය හැක)

3) හැමිල්ටන් ඇළ මාර්ගය ඔස්සේ මීගමුව කළපුවට පිවිසීමෙන් ද මුතුරාජවෙල අභය භූමියට ඇතුලු විය හැකිය

අතීත රජදවස අගනුවර ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර කෝට්ටේ ලෙස ස්ථාපිත වූ යුගයෙහිදී සශ්‍රීක කුඹුරු යායක් ලෙසින් ප්‍රසිද්ධියට පත්වූ මේ භූමිය සයවැනි  පැරකුම්බා රජ යුගයේදී “මුතු වැනි වූ සහල් රජුට ලබා දුන්” යන අරුත් ඇතිව “මුතුරාජවෙල” නම් වූ බව කියැවේ.

ඕලන්ද යුගයේදී ප්‍රවාහන කටයුතු සදහා භාවිත කිරීමට කැළණි ගගේ සිට මීගමුව දක්වා තැනුණු ඇළ මාර්ගය මේ තෙත් බිම ඔස්සේ සකස් කෙරුණු අතර ඒ ඔස්සේ ලවණ ජලය රට අභ්‍යන්තරයට ගලා ඒමෙන් කිවුල් දියවලින් මෙම බිම්කඩ වගාවට නුසුදුසු බිමක් බවට පරිවර්තනය වීමෙන් ගොවිතැන් කිරීම අත්හැරුණු අතර එය කලපු බිම හා යා වීමෙන් ස්වභාවික තෙත් බිමක් බවට පරිවර්තනය වූ බව කියැවේ.  ඉංග්‍රීසි පාලන සමයේදී මෙම ඇළ තවදුරටත් නවීකරණය කොට පුළුල් කෙරුණු අතර අද එය ප්‍රසිද්ධ වන්නේ “හැමිල්ටන් ඇළ” නමිනි. ඒ ඔස්සේ මුතුරාජවෙල අභය භූමියට පිවිසුම් මගක් නිර්මාණය වී තිබීමද විශේෂත්වයකි.

පරිසර විද්‍යාත්මක අර්ථ දැක්විමට අනුව තෙත් බිමක් යනු වසර පුරාම හෝ වසරේ යම් කාලයක් තුළ මිරිදිය , කරිදිය හෝ කිවුල් දිය රැදී පවතින හෝ ගලා යන ස්වාභාවිකව හෝ කෘත්‍රිමව නිර්මාණය වූ බිමකි. ඒ අතරින් සමුද්‍රාසන්න තෙත් බිම් පද්ධති වලට හිමිවන්නේ සුවිශේෂි ස්ථානයකි. මුතුරාජවෙල, ශ්‍රී ලංකාවේ ඇති සමුද්‍රීය පාරිසරික තෙත් බිම් අතර ජීවයෙන් පිරී ගිය ජෛව විවිධත්වයෙන් අනූන වූ මේ බිම්කඩ දෙස් විදෙස් සංචාරකයන්ගේ ආකර්ශනයට ලක්වන මෙන්ම පරිසර වේදීන්ගේ ඉමහත් ‍ගෞරවාදරයට ලක්වන සුන්දරත්වයෙන් අනූන බිම්කඩකි.

1996 ඔක්තෝම්බර් 31 වැනි දින හෙක්ටයාර 1285ක් පමණ වන භූමි ප්‍රදේශයක් තුළ විහිදී ඇති මුතුරාජවෙල, අභය භූමියක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. 2009 අංක 22 දරණ වන සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආඥා පනත යටතේ සංරක්ෂිත මෙම භූමිය ආසියානු තෙත් බිම් නාමාවලියේ 41 වැනි ස්ථානයේ සනිටුහන්ව ඇති අතර ජගත් තෙත් බිම් සංරක්ෂණය සදහා වූ සම්මුතිය වන රම්සා සම්මුතියෙන් සංරක්ෂිත තෙත් බිම් අතරට එක් වූ තෙත් බිමකි.

අගනුවර ආසන්න නාගරික කලාපයක පිහිටා ඇති මෙම බිම්කඩ තෙත් බිම් කලාපය, මීගමුව කලපුව හා දඩුගම් ඔය නමින් ප්‍රධාන කලාප තුනකට බෙදා දැක්විය හැකිය. වසරේ විවිධ කාලවලදී තෙත් බිමට ලවණ ජලයද සම්මිශ්‍රණය වීම නිසා මෙම පරිසර පද්ධතිය වඩා සංකීර්ණ එකක් බවට පත්වේ. විවිධ පද්ධති වලට අනුවර්තනය වන ජීවි විශේෂ රැසකින් හා ශාක විශේෂ රැසකින් සමන්විත වන මෙහි  වගුරු බිම්, තෘණබිම්, ලදුකැලෑ මෙන්ම  වගාව අත්හල බිම් වලින්ද යුතු විවිධ පරිසර පද්ධතීන් හා ඒ හා ආවේණික වූ පක්ෂින්, ජලජ සතුන්, ක්ෂිරපායීන් මෙන්ම කඩොලාන වලින් යුතුව පාරාදීසයක් නිර්මාණය කෙරෙයි.

කුල වර්ග හැටහයකට අයත් විවිධ ශාක විශේෂ එකසිය අනූ හතරක්ද මෙහි දැකිය හැකිය. සොබා දහමේ අපූර්ව දායාදයක් වන කඩොලාන ශාක අතර ශ්‍රී ලංකාවේ වාර්තා වන ශාක විශේෂ විසි දෙකක් අතරින් දහඅටක් මෙම තෙත් බිමෙහි දැකිය හැකිය. මුතුරාජවෙල දැකිය හැකි රිලවුන් කඩොලාන හා ජලාශ්‍රිත පරිසරයකට හුරුව දිවි ගෙවන්නන් වීම විශේෂත්වයකි.

ඉතා අලංකාර සමනලුන් විශේෂ 67ක් ද මුතුරාජවෙලින් වාර්තා වන අතර කූරන් විශේෂ 34ක් ද වාර්තා වී ඇත. මෙහිදී වාර්තා වන සමනල විශේෂ අතර The Taway coster,The Common Grass Yellow,The Common Rose, The Red Pierrot, The Blue Admiral ආදීන් දැක ගත හැකිය.

ශ්‍රී ලංකාවේ බටහිර වෙරළ තීරයේ සමුද්‍රාසන්න ජලාශයන්හි පමණක් දිවි ගෙවන ගැට කිඹුලා මුතුරාජවෙල තෙත් බිමෙහි අමිල උරුමයකි. ලවණ ජලයේ ජීවත් වීමට හැකියාව ඇති ලෝකයේ ඉතා විශාලතම උරගයන් ලෙස සැලකෙන ගැට කිඹුලන් ඉතා වටිනා ස්වභාවික සම්පතකි. අතීතයේදී ඉතා මුතුරාජවෙල තෙත් බිමෙහි ගැට කිඹුලන් ගහනය අතින් ඉහළ මට්ටමක සිටි නමුදු අද වන විට ඔවුන් ඉතා විරල ස්ථානයකට පත්ව ඇත. මීට අමතරව කබරගොයා, තලගොයා, කටුස්සන්, හූනන් හා හිකනලුන් මෙන්ම සර්ප විශේෂ රැසක්ද මුතුරාජවෙල උරග විවිධත්වය ඉහළ නංවන බව කිව යුතුය. ඒ අතරින් ශ්‍රී ලංකාවේ හමුවන ඉතා දුර්ලභ සර්පයෙකු ලෙස හදුනාගෙන ඇති කඩොලාන දියබරියා ද මේ බිම වාසභූමිය කරගෙන සිටිම විශේෂත්වයකි.

මුතුරාජවෙල කුරුළු පාරාදීසයක් වන්නේ තම මවුරටවල ශීත කාලය උදාවූ විට මෙරටට පැමිණෙන සංචාරක පක්ෂීන්ගෙන් මෙන්ම දේශීය පක්ෂී විශේෂයන්ගේද තෝතැන්නක් වන බැවිනි. හිමිදිරි උදෑසන මෙන්ම හිරු බැස යන සැදෑ කාලයේදී ද මුතුරාජවෙල හා මීගමු කලපුව විහඟ පාරාදීසයක් බවට පත්වෙයි. කරවැල් කොකා, අළුකොකා, රත්යටිමල් කිරලා, ගොළු කිරලා, කුස ඇලි සයුරුකුස්සා, බමුණු පියකුස්සා, මල් පිළිහුඩුවා, මහා පිළිහුඩුවා, ලය සුදු මැදි පිළිහුඩුවා, පුංචි දියකාවා, නිල්පෙද බිගුහරයා, අටුවැහි ලිහිණියා හා කළුපිය ඉපල්පාවා වැනි පක්ෂින් ඒ අතර සුලබය. ශ්‍රී ලංකාවට පැමිණෙන දුර්ලභ සංක්‍රමණික පක්ෂියෙකු වන කළු හිසැති මැදි පිළිහුඩුවා ද මේ අතර දැකිය හැකිය. 

ශ්‍රී ලංකාවේ අතිශය වැදගත් පාරිසරික කලාපයක් වන මුතුරාජවෙල තෙත් බිම මුල්කොට ප්‍රවීණ සංගීතවේදීයෙකු වන කරුණාරත්න දිවුල්ගනේ ගැයූ පරිසර ගීතයක් ශ්‍රාවකයන් හමුවට පත්කොට ඇත්තේ පමුණුගම මුතුරාජවෙල පරිසර කේන්ද්‍රය මගිනි. ඒ දැනට බලවත් පාරිසරක ව්‍යසනයකට පත්වෙමින් තිබෙන මුතුරාජවෙල අභය භූමිය හා ඒ ආශ්‍රිත තෙත්බිම් පරිසර කලාපයේ සුරක්ෂිතභාවය තහවුරු කිරීම සදහා ජනතා ආකල්ප පිබිදවීම පිණිසය. මෙරට පාරිසරක කලාපයක් මුල්කොට නිර්මාණය වූ ගීතයකට මුල් වන ප්‍රථම තෙත්  බිම ලෙස මෙය ගීත සාහිත්‍ය ඉතිහාසයටද එක් වෙයි.

2014 පෙබරවාරි 

බුද්ධික එස් රත්නායක

ටෙක්ලා චාන්දනී